Od momentu narodzin do wieku około 18-21 lat ciało człowieka rośnie. Proces ten jest najbardziej intensywny w początkowych latach życia. Wydłużanie się ciała powinno następować wraz ze wzrostem masy (w końcowych etapach nieznacznym), co świadczy o właściwej budowie organizmu. Co sprawia, że niektórzy z nas rosną wolniej lub mają problemy z tą bez wątpienia właściwą funkcją organizmu? Terminem zaburzenia wzrostu określamy problemy zdrowotne, które uniemożliwiają dziecku przyrost długości i masy ciała. Konsekwencją tych zaburzeń może być opóźnienie rozwoju fizycznego, opóźnienie dojrzewania oraz niski wzrost.
Jak rozpoznać zaburzenia wzrostu u dzieci?
Dzieci należy mierzyć i ważyć regularnie. Powinien to robić pediatra podczas tak zwanego bilansu zdrowia dziecka. Dzięki temu bilansowi lekarz tworzy krzywą wzrostu, którą łatwo można porównać z uśrednioną krzywą wzrostu dla dzieci obojga płci w określonym wieku. Odstępstwa od normy powinny być dokładnie przeanalizowane, zwłaszcza gdy pojawią się też inne objawy wskazujące na zaburzenia wzrostu. Objawy te to: duża zawartość tłuszczu (szczególnie na brzuchu), okrągła twarz, duży obwód głowy, stosunkowo mała masa mięśniowa i słabsza sprawność fizyczna w porównaniu do rówieśników, szybko spadający poziom cukru u noworodków i niemowląt, po osiągnięciu drugiego roku życia wyraźnie niższy wzrost niż inne dwulatki, bardzo małe stopy i dłonie nieproporcjonalne do reszty ciała. Poza tym, bardzo małe genitalia u chłopców, bardzo wysoki głos oraz opóźnione wyrzynanie się i wymiana zębów.
Przyczyny zaburzeń wzrostu u dzieci.
Zaburzenia wzrostu u dzieci mogą mieć wiele przyczyn, możemy je podzielić na genetyczne, środowiskowe i fizjologiczne. Dziedziczenie niskiego wzrostu po rodzicach wydaje się sprawą oczywistą, jednak są inne czynniki genetyczne, które również zaburzają proces wzrostu. Do tych czynników należą karłowatość lub występowanie zaburzeń wzrostu w rodzinie, zespół Downa i Silvera-Russela, zaburzenia chromosomalne pojawiające się u dziewczynek (u których występuje brak lub defekt jednego z chromosomów, przejawia się to tym, że dziewczynka rozwija się początkowo normalnie albo nieznacznie wolniej ale nie dochodzi do znacznego zwiększenia wzrostu w okresie dojrzewania tzw. skoku pokwitaniowego) oraz karłowatość konstytucjonalna ( charakteryzująca się opóźnieniem wzrostu i dojrzewania).
Przy powstawaniu zaburzeń wzrostu bardzo duże znaczenie mają czynniki środowiskowo-psychologiczne jakim są niewłaściwe odżywianie płodu, a później dziecka, które może prowadzić do poważnych konsekwencji metabolicznych i innych anomalii zdrowotnych. Jeżeli w pożywieniu brakuje makro i mikroskładników organizm nie rozwija się prawidłowo, ma słabszą odporność i jest podatny na różne schorzenia. Prowadzi to do uruchomienia odpowiedzi immunologicznej, ciało próbuje się bronić (w normalnej sytuacji jest to pożądane) jednak jeżeli organizm jest cały czas w stanie tego typu stresu działa to nań w sposób wyniszczający. Stres organizmu pogarsza samopoczucie, powoduje depresje i poczucie odrzucenia. Jeżeli taki stan jest długotrwały to może doprowadzić do zahamowania wzrostu. Również problemy ze snem sprzyjają zakłóceniom procesu rośnięcia. Kolejnym zaniedbaniem matki mogącym wpływać na zakłócenie procesu wzrostu jest palenie tytoniu podczas ciąży. Zawarte w dymie tytoniowym nikotyna i inne substancje toksyczne przenikają do płodu i uszkadzają go, oprócz zaburzenia wzrostu może to mieć szereg innych bardzo groźnych konsekwencji np. obniżenie inteligencji dziecka.
Do fizjologicznych przyczyn zaburzeń wzrostu u dzieci zaliczamy choroby i inne zaburzenia, których objawem jest właśnie upośledzenie czynności wzrostu organizmu. Jedną z najczęściej spotykanych chorób jest zaburzenie funkcjonowanie przysadki mózgowej, która produkuje miedzy innymi hormon wzrostu. Zdarza się, że przysadka musi być usunięta w wyniku wystąpienia nowotworu lub zostanie uszkodzona w wypadku. Wówczas często podejmuje się terapię syntetycznym hormonem wzrostu. Niedoczynność lub uszkodzenie przysadki mózgowej może doprowadzić nawet do tzw. karłowatości przysadkowej. Inną przyczyną zaburzeń wzrostu są problemy z przemianą materii, chroniczne choroby takie jak wady serca, astma, cukrzyca, zapalenie jelit (np. choroba Crohna) oraz niewłaściwe funkcjonowanie nerek (kiedy z moczem wydalane są fosforany niezbędne do budowy kości). Większość tych chorób ma duży wpływ na wchłanianie substancji pokarmowych więc pośrednio wiąże się z zaburzeniami odżywiania.
Dzieci dotknięte zaburzeniami wzrostu zwykle postrzegane są jako młodsze i tak traktowane, niesłusznie ponieważ rozwój psychiczny i inteligencja najczęściej nie ulega zachwianiu. Niski wzrost może być natomiast przyczyną problemów z zaaklimatyzowaniem się dzieci w środowisku i różnych urazów emocjonalnych, a także trudności w życiu codziennym (w sięgnięciu po coś itp.).
Leczenie zaburzeń wzrostu
Pierwszą i najważniejszą kwestią w leczeniu zaburzeń wzrostu jest precyzyjna diagnoza. Lekarz przeprowadza wywiad, podczas którego pyta rodziców między innymi o: zaburzenia wzrostu w rodzinie, zwyczaje żywieniowe dziecka (ile dokładnie i o jakich porach je), jaką aktywność fizyczną podejmuje, czy choruje na jakieś przewlekłe choroby, jaki jest jego stan psychiczny. Lekarza będzie również interesować jak wygląda trawienie u dziecka, czy często ma biegunki i/lub wymioty. Lekarz zleci też wykonanie badań poziomu hormonów. Innymi badaniami, które trzeba będzie wykonać jest badanie wieku kości dziecka za pomocą rentgena dłoni i nadgarstka oraz analiza za pomocą spektroskopii NMR lub tomografii komputerowej aby wykluczyć guza mózgu wpływającego na pracę przysadki mózgowej. Gdy już diagnoza zostanie postawiona należy poddać dziecko odpowiedniemu leczeniu. Nie każda przyczyna zaburzeń wzrostu jest wyleczalna, wiele jednak można leczyć podając zastrzyki hormonalne albo prozaiczna zmiana nawyków żywieniowych. Bardzo rzadko stosuje się operację ortopedyczną podczas której kończyny poddawane są sile rozciągającej, może ona wydłużyć kości o kilka centymetrów. Niestety jest to alternatywa czasochłonna i niezwykle bolesna. Jeśli chodzi o zaburzenia wzrostu wywołane czynnikami genetycznymi, to wyleczenie ich jest praktycznie niemożliwe, pozostaje tylko zaakceptować swój wygląd i pokochać takiego jakim się jest, u dzieci bywa z tym trudne, wsparcie rodziny jest wtedy nieocenione.
Kontrolowanie wzrostu i wagi dziecka powinno być przedmiotem bacznej uwagi rodziców. W razie wystąpienia jakichkolwiek zaburzeń i objawów wymienionych (i niewymienionych, a niepokojących nas) w artykule należy niezwłocznie udać się z dzieckiem do lekarza.
