Każdy rodzic czeka z niecierpliwością na pierwsze słowa dziecka, w duchu licząc, że będzie to „mama” albo „tata”. Od narodzin do wypowiedzenia pierwszych, znaczących wyrazów jest jednak długa, trudna droga. Mimo genetycznych predyspozycji, nauka mowy jest dla dziecka równie trudna, a nawet trudniejsza, niż nauka języka mandaryńskiego dla dorosłego człowieka. Maluch poznaje nie tylko głoski, słowa i zasady gramatyczne, ale, przede wszystkim musi, musi wyćwiczyć aparat artykulacyjny i ośrodki mózgowe odpowiedzialne za mowę.
Wszystko zaczyna się jeszcze w brzuchu matki. Od trzeciego trymestru ciąży dziecko słyszy zarówno bicie serca matki, jak i odgłosy zewnętrzne. Potrafi rozróżniać głosy i reaguje na konkretne dźwięki, dlatego warto z nim rozmawiać, śpiewać i opowiadać bajki. Może się to wydawać nieistotne, ale ma naprawdę duży wpływ na późniejszy rozwój malucha i buduje więź z rodzicami.
Tuż po narodzinach dziecko potrafi tylko krzyczeć i płakać. Dopiero około drugiego miesiąca życia zaczyna wydawać z siebie pierwsze gardłowe dźwięki, na przykład „agh”, które nazywane są głużeniem lub gruchaniem. Nie służą one komunikowaniu z otoczeniem i mają charakter bezwarunkowy. Pojawiają się tylko wtedy, gdy maluch jest zdrowy, najedzony i szczęśliwy. Między 5, a 6 miesiącem, głużenie zamienia się w gaworzenie. Niemowlak zaczyna tworzyć sylaby i nic nieznaczące słowa. Służy to przede wszystkim zwiększeniu kontroli nad wargami i językiem oraz ćwiczeniu strun głosowych. Obrazowo można porównać to do rozgrzewki, jaką przeprowadza mówca przed ważnym przemówieniem. Czasem rodzice wychwytują w gaworzeniu konkretne słowa, ale jest to raczej dzieło przypadku, ponieważ dziecko nie jest gotowe na świadome posługiwanie się językiem.
Pierwsze słowa dziecko wypowiada zazwyczaj między 11, a 12 miesiącem życia. Dotyczą one otoczenia malucha, czyli osób, jedzenia i zabawek. To, czy będzie to „mama”, „lala”, czy „papu” nie ma dla dziecka tak naprawdę żadnego znaczenia, ponieważ zaczyna od tego, co jest w stanie wymówić. Rodzice nie powinni, więc wartościować pierwszych słów, a tym bardziej załamywać się, jeśli upragnione „mama” i „tata” zostanie zastąpione innym wyrazem. Na to też na pewno nadejdzie czas!
To, kiedy dziecko wypowie pierwsze słowa zależy od płci – chłopcy zaczynają mówić później, niż dziewczynki, oraz od otoczenia. Bardzo ważne jest, by od narodzin jak najwięcej mówić do malucha, bo nauka mowy odbywa się głównie przez powtarzanie. Opowiadajcie, więc dziecku o tym, co znajduje się w jego otoczeniu, mówcie, co właśnie dzieje się wokoło, czytajcie bajki. Specjaliści odradzają jednak używanie dziecięcego języka, zmiękczania sylab i naśladowania gaworzenia. Tylko poprawny język daje dziecku właściwe wzorce do naśladowania. Jeśli chcecie wyrazić emocje i uczucia, modulujcie ton i głośność głosu.
W drugim roku życia dziecko zaczyna wypowiadać i łączyć krótkie wyrazy, ale bez żadnych gramatycznych zasad. Maluch opanował już większość spółgłosek i samogłosek, ale aparat artykulacyjny nie jest jeszcze w pełni rozwinięty. Często kilkunastomiesieczne dzieci zjadają pierwsze lub ostatnie sylaby i upraszczają wypowiadane słowa, dlatego dla obcej osoby ich język może nadal wydawać się niezrozumiały. Maluchy w tym wieku więcej rozumieją, niż są w stanie powiedzieć, dlatego po kilku nieudanych próbach mogą wpadać w złość.
Wraz z dojrzewaniem ośrodków mózgowych odpowiedzialnych za rozumienie i artykulację, dzieci zaczynają w trzecim roku życia używać liczby mnogiej i odmieniać słowa przez przypadki. Zasób słownictwa poszerzył się do około 500 słów, co umożliwia tworzenia kilkuwyrazowych zdań i zadawanie pytań. Rozwój mowy nierozerwalnie związany jest z myśleniem, im więcej maluch wie, tym więcej potrafi powiedzieć. Koniec trzeciego roku życia uznawany jest za zakończenie okresu kształtowania mowy. Potem umiejętność ta może się tylko doskonalić.
Wszelkie nieprawidłowości i opóźnienia poszczególnych etapów mowy (ponad 6 miesięcy) powinny być skonsultowane z logopedą, ponieważ nieleczone mogą doprowadzić do poważnych zaburzeń w dorosłym życiu.
