Piękne wypowiadanie się jest jedną z najważniejszych umiejętności, jakie człowiek zdobywa w czasie swojego rozwoju. Proces nabywania mowy jest niezwykle skomplikowany, dlatego też niektóre dzieci potrzebują więcej czasu niż inne. Jeśli rodzic martwi się, że jego maluch jeszcze nie mówi a powinien, musi koniecznie zgłosić się do logopedy. My natomiast podpowiadamy jak prawidłowo przebiega u dziecka rozwój mowy, czym może być on zaburzony oraz jakie kroki podjąć w takiej sytuacji.
Każda nieprawidłowość w rozwoju dziecka wzbudza u rodzica strach. Szczególnie, jeśli chodzi o rozwój mowy, która jest jedną z najważniejszych i najpotrzebniejszych umiejętności, które powinno dziecko posiadać. Jeśli maluszek mówi bardzo niewiele lub w ogóle to rodzic zazwyczaj zaczyna snuć czarne scenariusze dotyczące możliwych zaburzeń, które ma ich dziecko. Warto jednak pamiętać, że rozwój mowy jest sprawą indywidualną i u jednych dzieci przebiega szybciej a u innych wolniej. Są jednak pewne elementy rozwoju mowy wspólne dla wszystkich dzieci, które pozwolą rodzicom sprawdzić, na jakim poziomie powinno znajdować się ich dziecko.
Logopedzi i psycholodzy podzielili rozwój mowy dziecka na cztery etapy. Pierwszy nazwany został okresem melodii. Trwa od narodzin maluszka do jego pierwszych urodzin. Przez pierwsze trzy miesiące dziecko głuży. Zachowanie to ma charakter odruchu i występuje u wszystkich dzieci, także tych niesłyszących. Dziecko wydaje wtedy dźwięki gardłowe takie jak g, k, h. Około szóstego miesiąca maluszek zaczyna gaworzyć. Możemy wtedy usłyszeć pierwsze nieśmiałe ma-ma, ta-ta, ba-ba. Dziecko łączy samogłoski ze spółgłoskami, zazwyczaj w samotności i wtedy, gdy ma dobry nastrój. Dzieci niesłyszące nie gaworzą. Pod koniec pierwszego roku życia maluszek coraz lepiej rozumie, co mówią do niego dorośli, potrafi wypełnić proste polecenia i składa pojedyncze słowa. Drugi etap wyróżniony przez badaczy nazwany został okresem wyrazu. Trwa on od około pierwszego do drugiego roku życia dziecka. Rozwój mowy następuje dalej bardzo powoli. Dziecko rozumie polecania, ale samo wypowiada tylko proste słowa, sylaby i wyrazy, które słyszy najczęściej u swoich rodziców. Kolejny etap to okres zdania. Trwa on kolejny rok życia dziecka od około drugiego do trzeciego roku życia. Maluszek dalej uczy się rozpoznawania i mówienia nowych słów a jego wypowiedzi stają się coraz bardziej rozwinięte. Mowa pociechy zaczyna być zrozumiała dla otoczenia około trzeciego roku życia. Rozpoczyna się wtedy okres swoistej mowy dziecięcej. Trwa do siódmego roku życia. Pociecha zaczyna posługiwać się w tym okresie zdaniami rozbudowanymi, wymawia najtrudniejsze głoski na przykład sz, dż a jej wypowiedzi są już bardzo poprawne.
Podany przez badaczy podział ma charakter informacyjny i bardzo często zdarza się, że dzieci nie mieszczą się w tych standardach. Poważne opóźnienia w rozwoju mowy pociechy powinny jednak zaalarmować rodziców. W razie jakichkolwiek wątpliwości wizyta u logopedy lub foniatry może okazać się bardzo potrzebna. Im szybciej zdiagnozowane zostaną problemy dziecka związane z rozwojem mowy i podjęte odpowiednie kroki, tym szybciej pociecha będzie nadrabiać zaległości.
Wiemy już jak powinien wyglądać prawidłowy rozwój mowy dziecka. Warto przyjrzeć się także przyczynom, które mogą wpływać na to, że dziecko nie chce mówić. Można je podzielić na psychologiczne, związane z uszkodzonym narządem artykulacyjnym lub słuchowym oraz uszkodzeniami mózgu. Psychologowie, jako powód niepodejmowania przez dziecko komunikacji językowej podają między innymi brak motywacji oraz dojrzałości, które mogą być wynikiem nieharmonijnego rozwoju. Wśród przyczyn pojawia się także autyzm dziecięcy, który sprawia, że pociecha nie podejmuje żadnych prób interakcji z otoczeniem zamknięta w swoim świecie. Brak mowy u dziecka może być spowodowany także traumatycznymi przeżyciami, jakie doświadczyło dziecko. Wydarzeniem takim może być na przykład niespodziewana śmierć rodzica czy udział w wypadku komunikacyjnym.
Wśród przyczyn tego, że dziecko nie mówi są także różnorodne patologie w budowie i funkcjonowaniu aparatu artykulacyjnego oraz słuchowego. Jeśli chodzi o wypowiadanie słów to niezwykle istotne jest także prawidłowe wypracowane nawyki oddychania, ssania czy żucia. Słuch pozwala natomiast dziecku na naśladowanie dźwięków, co w przypadku nauki mówienia jest niezbędne. Rozwój mowy dziecka może być także nieprawidłowy, gdy struktury korowe w mózgu odpowiadające za mowę są uszkodzone. Jak widać powody, które mogą wpływać na to są bardzo różnorodne, dlatego też szybka reakcja rodziców na trudności dziecka jest niezbędna. Im szybciej podjęte zostaną specjalistyczne kroki, tym większa szansa na to, że dziecko będzie mówiło.
Jeśli rodzic zauważy jakiekolwiek niepokojące go objawy powinien koniecznie skonsultować się ze specjalistami by wykluczyć uszkodzenia słuchu czy wady artykulacyjne. Wiele przypadków nieprawidłowego rozwoju mowy ma charakter przejściowy. Dziecko bardzo szybko nadrabia braki i jego komunikacja językowa jest na takim samym poziomi jak jego rówieśników. Ważna jest postawa rodziców, którzy swoim przykładem pokazują sposób prawidłowego mówienia. Dlatego do dziecka mówimy powoli i wyraźnie, nie stosując zdrobnień. Nie wolno także na siłę wyciągać z dziecka słów, straszyć czy ośmieszać, gdyż może to jedynie pogłębiać problemu z mówieniem u dziecka.
Rodzice mogą także samodzielnie stymulować mowę swojej pociechy. Po pierwsze należy do dziecka mówić, opisywać wykonywane czynności, przedmioty, rozmawiać z nim, nie przerywać w trakcie wypowiedzi malucha. Warto czytać dziecku książki, dawać mu szanse na spotkanie z rówieśnikami i wykonywać różnorodne ćwiczenia rozwijające aparat artykulacyjny.
