Rozwój mowy u dzieci nie przebiega w jednakowy sposób, niektóre maluchy zaczynają mówić mając kilkanaście miesięcy, natomiast u innych ten proces zaczyna się po ukończeniu 2 – 2,5 roku. Rozwój mowy specjaliści podzielili na 4 okresy:
1. Okres melodii, który trwa od urodzenia do pierwszego roku życia, a charakteryzuje się poprawnym wymawianiem samogłosek „a, e, o” oraz spółgłosek „b, d ,m, n, t”
2. Okres wyrazu, trwa od pierwszego do drugiego roku życia i w tym czasie dziecko używa prawie wszystkich samogłosek, za wyjątkiem nosowych oraz spółgłoski „p, pi, b, m, t, d, n, k, j, ś, ź, ć, dź, ch”, jeśli wypowiada się to monosylabami lub pojedynczymi wyrazami
3. Okres zdania, przypadający między drugim a trzecim rokiem życia, kiedy to dziecko wypowiada prawie wszystkie samogłoski i spółgłoski „p, pi, m, mi, b, bi, f, fi, w, wi, k, g, ch, t, d, n, l”; dziecko zaczyna także wypowiadać się zdaniami, początkowo złożonymi z trzech wyrazów, a następnie z czterech i pięciu
4. Okres mowy swoistej, który trwa między trzecim a siódmym rokiem życia dziecka, trzyletnie dziecko komunikuje się używając prostych zdań, wymawia wszystkie samogłoski i spółgłoski „p, pi, b, bi, m, mi, n, ni, f, fi, w, wi, t, d, n, l, li, ś, ź, ć, dź, j, k, ki, g, gi, ch”, dziecko czteroletnie wymawia: „s, z, c, dz”, dziecko pięcio– i sześcioletnie wymawia: „sz, cz, ż, dż, r” natomiast dziecko siedmioletnie ma utrwaloną poprawną wymowę wszystkich głosek coraz opanowaną technikę mówienia, poprawną pod względem artykulacyjnym, gramatycznym i składniowym.
Na prawidłowy rozwój mowy u dziecka wpływają takie czynniki jak:
Sprawne narządy artykulacyjne
Słuch fizjologiczny, słuch fonematyczny (mowy), umiejętność kojarzenia i pamięć słuchowa, wszystko to są elementy percepcji słuchowej
Ogólny rozwój intelektualny
Pierwszym etapem rozwoju mowy dziecka są ćwiczenia narządów mowy. Mowa rozwija się prawidłowo wówczas, gdy prawidłowo funkcjonuje aparat artykulacyjny, oddechowy i słuchowy. Oczywiście każdy z tych aparatów i narządów można w odpowiedni sposób ćwiczyć i stymulować aby rozwijały się jak najlepiej. W grupie tych ćwiczeń należy wymienić:
1. Ćwiczenia i zabawy usprawniające aparat artykulacyjny – należy je powtarzać aż do opanowania, najlepiej codziennie przez około 5-7 minut przed lustrem
2. Ćwiczenia oddechowe – ich celem jest odpowiednie kształcenie narządów oddechowych, zwiększenie wydolności płuc, ćwiczenie prawidłowej pracy przepony oraz nauka prawidłowego oddechu.
Logopedzi polecają zwłaszcza ćwiczenia takie jak:
Dmuchanie na wiatraczek
Dmuchanie na płomień świecy
Wciąganie i wydmuchiwanie powietrza
Nadymanie buzi i przepychanie powietrza przy zamkniętych ustach
Dmuchanie w gwizdek
Nadmuchiwanie balonika
Chuchanie
Zdmuchiwanie piórka lub karteczki
Dmuchanie na latawiec
Wdech z unoszeniem ramion do góry
Wydech z opadaniem ramion
Zabawy ortofoniczne – szczekanie psa, syczenie węża, naśladowanie pociągu etc.
3. Ćwiczenia warg i języka
Ściskanie ust w dzióbek
Lekki masaż warg
Zaciskanie warg
Rozchylanie warg w kierunku kącików ust – szeroki uśmiech
Rozchylanie i składanie warg do uśmiechu
Nakładanie wargi górnej na dolną i dolnej na górną
Nagryzanie dolnymi zębami na górną wargę i górnymi na dolną
Wibracja warg – parskanie konia
Naśladowanie warczenia motoru
Nadymanie policzków – balonik i przebijanie go palcami
Uklepywanie języka łyżeczką
Unoszenie języka i huśtanie przy użyciu łyżeczki
Oblizywanie ust – najpierw warga górna potem dolna
Zlizywanie miodu z łyżeczki
Wysuwanie i chowanie języka
Przesuwanie językiem po górnej wardze, od lewego do prawego kącika ust, opierając język o górną wargę i bez opierania
Wykładanie języka do brody i nosa
Szerokie rozkładnie języka
Dotykanie czubkiem języka różnych części jamy ustnej
Robienie rurki z języka
Głaskanie podniebienia językiem
Klaskanie językiem
Liczenie zębów językiem
Wypychanie językiem policzków
Picie przy użyciu rurki
Picie przy użyciu łyżeczki
Lizanie lizaka
4. Ćwiczenia podniebienia miękkiego – najlepiej wykonywać przy użyciu lusterka, wtedy dziecko doskonale widzi wykonywane przez siebie ćwiczenia. Każde z ćwiczeń należy wykonywać przy szeroko otwartych ustach.
Wdech przez nos i wydech przez usta przy szeroko otwartej buzi
Wdychanie powietrza przez usta przy zakrytym nosie
Wdychanie powietrza przez nos przy zamkniętych ustach
Ziewanie przy nisko opuszczonej szczęce
Gęganie
Naśladowanie odgłosów płukanego gardła
5. Ćwiczenia wzmacniające pierścień zwierający gardło
Dmuchanie przy zakrytym nosie
Ziewanie
Masaż podbródka
Opadanie szczęki dolnej i szybkie jej podnoszenie
Kasłanie przy wysuniętym języku
Połykanie picia przy zakrytym nosie
Chrapanie
6. Ćwiczenia ruchów szczęki dolnej
Unoszenie języka na przednie, górne zęby
Przesuwanie szczęki dolnej w prawo i w lewo
Wysuwanie żuchwy do przodu i cofanie jej
Żucie
7. Ćwiczenia prawidłowego połykania
Unoszenie języka za górne, przednie zęby
Dotykanie wskazanego miejsca palcem, językiem
Ćwiczenia ze śpiewem sylab np. la-la-la
Połykanie śliny przy zaciśniętych zębach, szerokim uśmiechu (język musi być cały czas trzymany za górnymi zębami)
Picie i połykanie płynów (w kolejności: łyk płynu – uniesienie języka – zamknięcie zębów – połknięcie płynu)
Regularne ćwiczenie w widoczny sposób poprawią rozwój mowy i narządów artykulacyjnych
u dziecka. Trzeba jednak pamiętać, że narządy mowy bardzo szybko się męczą, dlatego też ćwiczenia nie powinny trwać jednorazowo dłużej niż kilka minut, ponieważ można łatwo zniechęcić malucha do regularnego ćwiczenia mowy.
