Zabawa jest w sposób oczywisty przypisana do wieku dziecięcego. Sprawia dziecku przyjemność i pomaga socjalizować się z otoczeniem. Pozwala w najprostszy możliwy sposób poznawać świat i uczyć się zasad, które nim rządzą. Ma też wiele innych funkcji, o które byśmy jej nie podejrzewali.
Czym jest zabawa?
Zabawa jest najbardziej charakterystyczną cechę życia dziecka, która jest dla niego sama sensem i ciągłą nutą jego życia. Dziecko potrzebuje zabawy, ponieważ zaspokaja ona jego pragnienie działania i poznawania rzeczywistości. Termin „zabawa” odnosi się do każdej czynności, którą dziecko podejmuje dobrowolnie, bez żadnego przymusu z zewnątrz, po prostu dla własnej przyjemności. Jeżeli efektem zabawy będzie coś użytecznego nie stanie się ona przez to pracą. Celem zabawy jest rozrywka, co odróżnia ją od pracy. Bardzo ważny jest też fakt, iż zabawa nie jest potrzebą biologiczną dziecka ale zjawiskiem społecznym, różni się od zabaw preferowanych przez zwierzęta, jest natomiast ściśle związana z tłem historycznym i kulturowym jakiego obserwatorami są dzieci, jest najczęściej odzwierciedleniem poznawanej przez nie rzeczywistości.
Funkcje zabawy
Zabawa poza dostarczaniem rozrywki spełnia różnorakie funkcje poznawcze i rozwojowe. Miedzy innymi ma funkcje kształcącą. Pozwala doskonalić sprawność fizyczną i koordynację ruchową, wzbogaca jego wiedzę i pozwala poznawać własne możliwości i ograniczenia. Zabawa spełnia również funkcję wychowawczą, oznacza to, że dowiaduje się na jakich prawach i zasadach działa świat i społeczeństwo, jak należy postępować w kontaktach z innymi ludźmi, jak negocjować i reagować na własne i cudze błędy. Funkcję terapeutyczną zabawy stanowi możliwość rozładowania dręczących dziecko napięć i emocji, a także nauka różnych sposobów wyrażania własnych uczuć i rozwiązywania problemów natury osobistej. Zabawa ma też funkcję projekcyjną, pozwala dzieciom wcielać się w różne postaci i odgrywać sytuacje, które są niemożliwe do realizacji w codziennym życiu. Obserwowanie bawiącego się dziecka i jego problemów i napięć w czasie zabawy może być elementem diagnostycznym w psychoterapii dziecięcej. Dobieranie dostosowanych do problemu zabaw może pomóc dzieciom wykazującym agresywne zachowanie jak również nadmiernie nieśmiałym.
Rodzaje zabaw
Dzieci bawią się w bardzo różny sposób. Wybierane przez nie zabawy nazywamy zabawami swobodnymi, gdyż są wybierane lub tworzone z inicjatywy dziecka. Innym rodzajem zabaw są zabawy kierowane, które są podejmowane z inicjatywy rodzica lub nauczyciela, a także przez niego kontrolowane. Biorąc pod uwagę liczbę dzieci uczestniczących w zabawie rozróżniamy zabawy indywidualne i grupowe. Zabawy grupowe możemy podzielić natomiast na równoległe (dzieci bawią się obok siebie, ale nie ze sobą), zbiorowe (dzieci bawią się wspólnie, lecz nie dzielą miedzy siebie ról i funkcji), a także zespołowe (podporządkowane wspólnemu celowi, z podziałem ról, przywódcą i wykonawcami poszczególnych zadań). Innym podziałem zabaw jest podział ze względu na ich scenariusz i treść. Mogą to być: zabawy manipulacyjne, zabawy konstrukcyjne, zabawy tematyczne, zabawy dydaktyczne, zabawy ruchowe. W zależności od wybranego scenariusza zabawa ma inne funkcje, oraz rozwija inne cechy dziecka. Zabawy manipulacyjne, które skupiają na sobie zmysł dotyku i wzroku, uczą dziecko korzystania z różnych przedmiotów, rozpoznawania wydawanych przez nie dźwięków, faktury i kształtu, uczą dzieci posługiwania się różnymi przedmiotami. Zabawy konstrukcyjne polegają na tworzeniu jakichś przedmiotów, obrazków, budowli oraz odgrywaniu scenek. Tego typu zabawy kształtują zdolności plastyczne i artystyczne dziecka, uczą je posługiwać się narzędziami i kolorami, a także rozwijają jego wyobraźnię przestrzenną. Zabawy tematyczne polegają na odgrywaniu różnych ról, wcielaniu się w rozmaite postaci. Takie zabawy uczą podporządkowywać przedmioty woli dziecka. Zabawy i gry dydaktyczne polegają na angażowaniu umysłu malucha w różne zagadki i loteryjki. Takie zabawy aktywizują inteligencją, uczą dzieci logiki, a także podporządkowywania się zasadom, które panują w takich grach. Zabawy ruchowe z kolei aktywizują dziecko fizycznie opierając się na jego naturalnych ruchach.
Wpływ i znaczenie zabawy w rozwoju dziecka
Zabawa stanowi dla dziecka główną formę poznawania rzeczywistości, a także uczy, wychowuje, rozbudza określony stosunek do otoczenia społecznego, daje możliwości zdobycia doświadczenia i widomości, stwarzając także warunki pobudzające do komunikowania się, myślenia i twórczości oraz jest źródłem wielu przeżyć i radości.
Zabawa jest również ważnym czynnikiem wychowania moralnego, gdyż uczy różnicy miedzy dobrem, a złem. Wpływa też znacząco na rozwój fizyczny dziecka i zaspokaja potrzebę ruchu, emocjonalnych doznań i przeżyć estetycznych, oraz społecznych kontaktów z innymi dziećmi i dorosłymi. Poprzez zabawę kształtują się umiejętności i sprawność dziecka, uczy się też sposobów rozwiązywania problemów. Przeważnie zabawa wywołuje uczucie zadowolenia, satysfakcji i przyjemności, ale też uczy wyrażania innych uczuć takich jak smutek i złość, a także panowania nad nimi. Ponad to w zabawie rozwija się myślenie przyczynowo – skutkowe, dziecko zaczyna zauważać to, że każda akcja niesie ze sobą reakcję. Zabawa w grupie uczy współdziałać z innymi oraz podporządkowywać się przepisom obowiązującym w zespole. Poza tym zabawa pozwala na poznanie i zrozumienie świata oraz rozróżnianie fikcji od rzeczywistości, chociaż nie jest to regułą, gdyż zabawa taka jak gra komputerowa może czasem zaburzyć ten obraz.
